Steeds vaker nemen ontwerpers en kunstenaars het voortouw nemen in stadsverbetering en nemen daarbij de rol in van buurtregisseur, beleidsmaker of commerciële ontwikkelaar. Met hun innovatieve oplossingen en ondernemende mentaliteit zijn deze creatieven op allerlei manieren actief in de wijken – van buurtactiviteiten die de cohesie tussen bewoners bevordert tot het opknappen van verwaarloosde gebouwen of ongebruikte kavels. De problemen die ze daarbij tackelen zijn al even divers: jeugdcriminaliteit en eenzaamheid onder ouderen tot zelfs woningnood en armoede. En heel belangrijk, deze ontwerpers doen het niet voor het geld maar uit een maatschappelijke betrokkenheid. Ze staan letterlijk en figuurlijk midden in de wijk.
Esther Muñoz Grootveld – De Wasserij
In de Rotterdamse volkswijk het Oude Noorden ligt De Wasserij, de voormalige wasserij van het Bergwegziekenhuis die is getransformeerd in een fashion hub met een makers-lab, presentatieruimtes en een leerwerkplek van MBO-opleiding Zadkine Mode & Beauty, die studenten koppelt aan het lokale bedrijfsleven De link met de stad en de buurt wordt versterkt met openbare events en de Swap-shop, waar bewoners gebruikte kleding kunnen ruilen. Esther Muñoz Grootveld is kwartiermaker van De Wasserij. Daarnaast runt ze het project Residency for Responsible Fashion van modecoalitie Taskforce Fashion. Daarmee wordt onderzocht welke bijdrage mode kan leveren aan verbinding tussen de huidige bewoners en nieuwkomers. Eén van de ontwerpers zoekt bijvoorbeeld naar gedeelde waarden in de wijk door aan bewoners te vragen welk kledingstuk hen kracht geeft. Andere Residency’s for Responsible Fashion zijn opgezet in Maastricht (over hoe mode kan bijdragen aan mentale gezondheid) en in Tilburg (jeugdcriminaliteit).
Joris Kramer/ Jip Nelissen, Community Land Trust Bijlmer – Inclusieve gebiedsontwikkeling — And The People
De druk op de woningmarkt is groot. Voor mensen met een laag – en vaak ook al middeninkomen – is een eigen woning in de stad onbetaalbaar geworden. Om de segregatie in Amsterdam tegen te gaan en inclusieve stadsvernieuwing en betaalbare woningen tegelijk te laten ontstaan nam social design bureau And the people het initiatief in de H-Buurt van de Bijlmer om samen met de lokale community om mogelijkheden van nieuwe eigendomsstructuren te verkennen. Uitgegaan wordt daarbij van het in Nederland nog onbekende principe van de zogenaamde Community Land Trust (CLT). Kenmerk van een CLT is dat grondeigenaar, bewoners en de buurt alle drie een evenredig deel in het eigendom vervullen. Met verschillende workshops, cursussen, communicatie uitingen en andere activiteiten organiseert And the people het multitakeholdersproces met o.a. de gemeenten Amsterdam en diverse kennispartners en Pioniers (vpro.nl)
Maarten Tas – projectleider Voucherregeling Ruimtelijk Ontwerp, tevens voormalig coördinator van de deelregeling Architectuur, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.
Met de tijdelijke Voucherregeling Ruimtelijk Ontwerp stelt het Stimuleringsfonds in 2021 € 4 miljoen subsidiebudget beschikbaar om nieuwe vormen van opdrachtgeverschap voor de ontwerpsector te stimuleren. De regeling heeft een looptijd van een jaar en sluit inhoudelijk aan bij de grote opgaven uit de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Het biedt ruimte aan circa 200 innovatievouchers, waarmee decentrale overheden en semipublieke organisaties extra ontwerpkracht kunnen inschakelen bij het verkennen en het versterken van hun beleid. Met de vouchers kunnen zij aan ruimtelijke ontwerpers en onderzoekers een opdracht verstrekken voor een ontwerpend onderzoek naar de lokale consequenties van die grote opgaven. De eerste open oproep richt zich op thematiek van Vitale steden en dorpen (sluitingsdatum 30 juni). Tweede ronde op dit thema staat nu al gepland voor dit najaar.
Rolf van Boxmeer – Minitopia
Minitopia is een idealistisch laboratorium voor duurzame woningbouw op een voormalige vuilstortplaats aan de rand van Den Bosch. Het terrein lag jaren braak en zou dat vanwege de enorme kosten voor bodemsanering nog wel even zo blijven. Ontwerpbureau Rezone heeft het initiatief genomen voor de bouw van ecologisch dorpje bestaat met 25 tijdelijke zelfbouwwoningen. De bewoners moeten hun huis maken van gerecyclede of ecologische materialen; wat ook mag is een demontabel of mobiel huis, zodat het over vijf jaar naar een andere locatie kan worden verplaatst. Rezone ontwikkelt inmiddels vergelijkbare innovatieve stedenbouwprojecten op zeven locaties. Van Boxmeer. “Minitopia is een creatief experiment om ongebruikte bouwgrond te activeren en bewoners meer invloed te geven op hun woonomgeving. Het is een alternatief voor de uniforme betonbouw gebaseerd op de input van ontwerpers en architecten.”
Joes & Manon – Huishonger
Met ‘Huishonger’ stellen social designstudio Joes+Manon dat een dak boven je hoofd een primaire levensbehoefte is. In 2020 reageerden zij op een open oproep van het Stimuleringsfonds waarin ontwerpers werden opgeroepen om nieuwe woonconcepten voor dak- en thuisloze jongeren te ontwikkelen. Joes+Manon pakten de handschoen op en deden een voorstel. De eerste fase van het traject resulteerden in een samenwerking met de gemeente Amsterdam, woningcorporatie Rochdale en de welzijnsorganisatie De Regenboog Groep. Samen met hen onderzochten de ontwerpers de mogelijkheden voor tijdelijk huisvesting van dak- en thuisloze jongeren op diverse braakliggende terreinen in Amsterdam. Het traject leidde tot vijf toekomstscenario’s, ofwel vijf ‘huishongerpakketten’, en een breed gedragen voorstel voor een hypertijdelijk ‘dorp’. Op dit moment wordt met de bestaande partners en externe experts een sluitende businesscase ontwikkeld, en de (woon-)wensen van de beoogde bewoners nader onderzocht. Om draagkracht in de buurt te creëren en stigmatisering van de jongeren tegen te gaan worden ook omwonenden bij het project betrokken.
